Akıllı kontrat, blok zinciri üzerinde çalışan sözleşmelerdir. Hep dediğim gibi, bilmediğimiz şeyi yönetemeyiz. Yönetebilmek için bilmek gerekir. İş yaşamımızda da rekabet edebilmek için içinde bulunduğumuz çağın teknolojik değişimlerine ayak uydurmamız gerekmektedir. En azından ihtiyacımız olduğu anda. O sebeple şu sıralar en popüler kavramlardan biri olan, Akıllı Kontratlar konusuna gelin birlikte bakalım.
Akıllı Kontrat Nedir?
Esasında Akıllı sözleşmeler, herhangi bir sözleşme gibi, bir sözleşmenin şartlarını belirler.
Akıllı sözleşmeleri “akıllı” yapan şey ise, şartların bir avukat tarafından kağıt üzerinde değil, bir blok zinciri üzerinde çalışan kod olarak oluşturulması ve yürütülmesidir. Akıllı sözleşmeler, ne kadar karmaşık olursa olsun, neredeyse her tür anlaşmayı veya işlemi güvenli bir şekilde otomatikleştirmeyi ve merkezi yapıdan uzaklaştırmak yani ortada banka gibi “güvenilir bir aracı” olmadan para gönderip almayı sağlamak amaçlı Bitcoin’in arkasındaki temel fikri genişleterek, Etherium gibi bir blok zinciri ağı üzerinde çalışırlar. Dolayısıyla güvenlik, güvenilirlik ve sınırsız erişilebilirlik sunarlar.Bu şekilde güvenilir aracılara olan ihtiyacın azaltılması ile de, tahkim ve icra maliyetleri, dolandırıcılık kayıplarının yanı sıra kötü niyetli ve tesadüfi istisnaların da azaltılması sağlanır.
Ayrıca, akıllı sözleşmeler, kredi, sigorta, lojistik, oyun vb birçok sektördeki uygulama geliştiricilere, blockchain (blok zinciri) güvenliği, karmaşık P2P fonksiyonelliği, güvenilirlik ve erişilebilirlikten yararlanma imkanı sağlar.
Akıllı Kontrat Ne İşe Yarar?
Akıllı kontrat sözleşmeler, uygulama geliştiricilerin çok çeşitli merkezi olmayan (decentralized) uygulamalar ve token’lar oluşturmasına olanak tanır. Yeni finansal araçlardan lojistik ve oyun deneyimlerine kadar her şeyde kullanılabilir ve diğer kripto işlemleri gibi bir blok zincirinde depolanırlar. Blok zincirine bir kere akıllı sözleşme eklendikten sonra, bazı istisnalar olsa da genellikle geri alınamaz veya değiştirilemez.
Akıllı sözleşme destekli uygulamalara, genellikle “merkezi olmayan uygulamalar (decentralized applications)” veya “dapps” denir ve bunlar bankacılık sektörünü dönüştürmeyi amaçlayan merkezi olmayan finans (veya DeFi) teknolojisini içerir. DeFi uygulamaları, kripto para birimi sahiplerinin, dünyanın herhangi bir yerinden bir banka veya başka bir finans kurumu araya girmeden, tasarruf, kredi, sigorta gibi karmaşık finansal işlemleri gerçekleştirebilmelerine olanak tanır.
Akıllı Kontrat Coinleri Nelerdir?
2022, akıllı kontrat sözleşme kripto para birimleri için bir büyük yıl oldu esasında. Yine tekrar edersek, Akıllı sözleşmeler, blok zincirinde yaşayan ve uygulama geliştirmeyi mümkün kılan, kendi kendine çalışan küçük kod parçalarıdır. 2022 yılının tüm büyük trendleri – metaverse’den oyun token’larına, merkezi olmayan finanstan(DeFi) Web 3 uygulamalarına kadar hepsi – akıllı sözleşme platformlarında oluşturulmaktadır.
Geliştiricilerin ilgisini ve önemli projeleri çekmek için yarışan birçok akıllı sözleşme Coin’i (kriptosu) vardır. Blockchainlerin bu savaşında hangi kripto para biriminin öne çıkacağı henüz belli değil. Çok fazla rakip var. Bu rekabette büyük bir teknik sorun veya güvenlik açığının çıkması, herhangi birini yarış dışı bırakabilir. Ayrıca, bu yıl Solana’da gördüğümüz gibi, her zaman daha yeni bir kriptonun gelip hepsini geçme şansı var.
Bununla birlikte, 2022’de radarınızda olması açısından paylaşabileceğim örnek altı akıllı sözleşme kriptosu ise:
1- Ethereum (ETH) ve Akıllı Sözleşme
Ethereum’un önünde önemli bir yıl var. Daha hızlı hale gelmek ve işlem ücretlerini (gas fee) düşürmek için Eth2’ye yükseltme sürecini biran evvel tamamlaması gerekiyor. Şu anda ağ tıkanıklığı ve yüksek işlem ücretleri, geliştiricileri ve yatırımcıları Ethereum alternatifleri aramaya itiyor.
Buradaki fırsat, bunun aşamalı bir yükseltme olmasıdır. J.P. Morgan’ın yakın tarihli bir notunda da belirttiği gibi, 2023’e kadar tam geçiş olmayabilir. Bu durum, diğer ağlara daha fazla pazar payı vermek için büyük bir fırsatverecektir. Şu anda Ethereum hala aslan payına ev sahipliği yapıyor ve piyasa değeri açısından Bitcoin’den (BTC) sonra ikinci sırada yer alıyor.
2- Solana (SOL) ve Akıllı Sözleşme
Solana, 2021’in en iyi performans gösteren kriptolarından biridir. Piyasa değeri açısından, 2021’in başında 120. sıradan, yıl sonunda %11.000’in üzerinde bir fiyat artışıyla beşinci sıraya sıçradı.
Solana, etrafındaki en hızlı kriptolardan biridir. Ethereum’un 15 ila 45 TPS’sine (transactions per second)kıyasla, saniyede yaklaşık 50.000 ila 65.000 işlem (TPS) görebilir. Web sitesine göre işlem başına ortalama maliyeti 0,00025’tir. Ve ekosisteminde 1.000’den fazla projeye sahiptir.
3- Cardano (ADA) ve Akıllı Sözleşme
Cardano diğer kripto para birimlerinden farklı bir yarış yürütüyormuş gibi gözüküyor. Geliştirme için yavaş ve istikrarlı bir yaklaşım benimsiyor, yeni işlevleri kullanıma sunmadan önce akran incelemesini ve kapsamlı bir şekilde test etmeyi tercih ediyor. Sonuç olarak, geçen sene Eylül ayında akıllı sözleşmeler başlattı. Fakat o zaman bile, eleştirmenler vaat ettiği her şeyi yerine getirmediğini söylediği için Cardano sosyal medyada eleştiri yağmuruna tutuldu. Ekosisteminde geliştirilmekte olan 100’den fazla proje mevcut. Bir kısmını 2022’nin ilk çeyreğinde piyasaya sürdüler.
4- Avalanche (AVAX) ve Akıllı Sözleşme
Avalanche, Solana’yı bile geride bırakarak kesinlik açısından en hızlı akıllı sözleşme platformu olduğunu söylüyor. Bunu başarmak için sisteminde üç farklı blok zinciri kullanıyor aynı zamanda ücretleri düşük tutuyor ve platformun ölçeklenebilir olmasını sağlıyor. DeFi Llama’ya göre, Avalanche şu anda platformunda Solana’dan daha fazla toplam değere sahip.
5- Cosmos (ATOM) ve Akıllı Sözleşme
Cosmos kendisini “Blockchains’in İnterneti” olarak adlandırıyor. Cosmos, birlikte çalışabilirliğe odaklanmıştır – farklı blok zincirlerinin birbirleriyle konuşabilmesini sağlıyor. İnsanlar birkaç farklı akıllı sözleşme ağını kullanmaya başladıkça, birlikte çalışabilirlik daha önemli hale gelmeye başladı. Cosmos’un vizyonu, birlikte çalışamayan bireysel silolara sahip olmak yerine, birbirleriyle iletişim kuran bir blok zinciri ekosistemidir.
6- Algorand (ALGO) ve Akıllı Sözleşme
Algorand, finans sektörüne odaklanmış durumda ve sitesi, ekosistemini kullanan bir dizi DeFi projesini öne çıkarıyor. Örneğin, Algorand kendisini merkez bankası dijital para birimleri (CBDC’ler) için gidilecek yer olarak konumlandırıyor. Çok sayıda ülke, Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere kendi CBDC’lerini başlatmayı düşünüyor. Bu, ALGO için önemli bir niş olabilir.
Diğer Akıllı Sözleşme coin listelerine aşağıdaki linklerden de ulaşabilirsiniz.
https://coinmarketcap.com/view/smart-contracts/
https://cryptoslate.com/cryptos/smart-contracts/
Akıllı Sözleşme Çağrısı Nedir?
- Alım, sahibine belirli bir miktarda dayanak menkul kıymeti belirli bir fiyattan belirli bir süre içinde satın alma hakkı veren ancak yükümlülüğü getirmeyen bir finansal sözleşmedir.
- Hisse senedi, tahvil veya emtia, dayanak varlık olarak adlandırılır. Bir çağrı alıcısı, dayanak varlığın fiyatı arttığında kâr eder.
- Belirtilen fiyat, kullanım fiyatı olarak bilinir ve satışın yapılabileceği belirtilen süre, vade sonu veya vadeye kalan süredir.
- Prim adı verilen bir arama seçeneği satın almak için bir ücret ödersiniz; bu hisse başına ücret, bir arama seçeneğinde kaybedebileceğiniz maksimum tutardır.
- Bir arama seçeneğini satın alarak uzun sürebilir veya bir arama seçeneğini satarak kısa devre yapabilirsiniz.
- Çağrı seçenekleri spekülasyon için satın alınabilir veya gelir amaçları veya vergi yönetimi için satılabilir.
Akıllı Sözleşme Çağrısı Türleri?
Akıllı Sözleşmelerde Uzun Çağrı Seçeneği
Uzun çağrı seçeneği, basitçe, alıcının gelecekte kullanım fiyatından bir hisse senedi satın alma hakkına sahip olduğu ancak yükümlülüğünün olmadığı standart çağrı seçeneğidir. Uzun çağrının avantajı, daha ucuz bir fiyata hisse senedi satın almak için önceden plan yapmanıza olanak sağlamasıdır.
Akıllı Sözleşmelerde Kısa Çağrı Seçeneği
Adından da anlaşılacağı gibi, kısa çağrı seçeneği, uzun çağrı seçeneğinin tersidir. Kısa çağrı seçeneğinde satıcı, hisselerini gelecekte sabit bir kullanım fiyatından satmayı taahhüt eder. Kısa çağrı opsiyonları, çoğunlukla opsiyon satıcısı tarafından kapalı aramalar veya satıcının opsiyonları için temel hisse senedine sahip olduğu çağrı opsiyonları için kullanılır. Çağrı, ticaretin yolunda gitmemesi durumunda maruz kalabilecekleri kayıpları kontrol altına almaya yardımcı olur.
NFT Akıllı Sözleşmesi (NFT Smart Contracts)
NFT’ler olarak bilinen yaratıcı fikri mülkiyetler şu anda sıcak bir trend. NFT’ler temel olarak blok zincirlerde yönetilen kripto token’lardır. Bir NFT’nin işlevi, temel akıllı sözleşmelere dayanır. Bir NFT akıllı sözleşmesi, NFT sahibi ve alıcı arasında bir satış sözleşmesi yapmak amaçlı kullanılan bir mekanizmadır. Akıllı sözleşmeler kendi kendine yürütülür ve sözleşme şartlarının karşılanıp karşılanmadığını kontrol edebilir ve ayrıca bir aracı veya merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan şartları yerine getirebilir.
Okumak isteyebilirsiniz: NFT ne işe yarar
NFT akıllı bir sözleşmesi, blok zinciri içinde var olan programlardır. Bu, ağın bir NFT işleminde belirtilen bilgileri saklamasını sağlar. Bir kez yapıldıktan sonra bu bilgilere ihtiyaç duyulduğunda erişilebilir. Bu akıllı sözleşmeler ayrıca depolanan bilgilerin şeffaf ve değişmez olmasını sağlar.
Akıllı Kontratlar Nerelerde Kullanılır?
Akıllı sözleşmeler, sağlık hizmetlerinden tedarik zincirine ve finansal hizmetlere kadar çeşitli alanlarda kullanılabilir. Burada bazı örnekleri paylaşırsam:
1- Hükümetlerde Seçim Sürecinde Akıllı Sözleşme Kullanımı
Akıllı sözleşmeler, seçim sistemini yani oy verme sürecini manipülasyona daha az duyarlı hale getiren güvenli bir ortam sağlar. Akıllı sözleşmeleri kullanan oylar, şifresinin çözülmesi son derece zor olan defter korumalı olacaktır.
Ayrıca akıllı sözleşmeler, seçmenlerin sıraya girmesini, kimlik göstermesini ve formları doldurmasını gerektiren verimsiz sistem nedeniyle tarihsel olarak düşük olan seçmen cirosunu artırabilir. Oylama, akıllı sözleşmeler kullanılarak çevrimiçi olarak aktarıldığında, bir oylama sistemindeki katılımcı sayısını artırabilir.
2- Sağlık Sektöründe Akıllı Sözleşme Kullanımı
Blockchain, hastaların şifrelenmiş sağlık kayıtlarını özel bir anahtarla saklar. Gizlilik endişeleri nedeniyle yalnızca belirli kişilere kayıtlara erişim hakkı verilir. Benzer şekilde, akıllı sözleşmeler kullanılarak her türlü araştırma gizli ve güvenli bir şekilde yürütülebilir.
Hastaların tüm hastane makbuzları blok zincirinde saklanır ve hizmet kanıtı olarak sigorta şirketleriyle otomatik olarak paylaşılır. Ayrıca defter, malzemeleri yönetmek, ilaçları denetlemek ve mevzuata uygunluk gibi farklı faaliyetler için kullanılabilir.
3- Tedarik Zinciri Süreçlerinde Akıllı Sözleşme Kullanımı
Geleneksel olarak tedarik zinciri süreçleri, birçok formun onay almak için birden fazla kanaldan geçtiği evrak tabanlı işler olduğundan sıkıntılı süreçlerdir. Zahmetli olan bu süreç dolandırıcılık ve kayıp riskini de artırır.
Akıllı kontratlarla ise, sözleşmeye dahil olan taraflara, erişilebilir ve güvenli bir dijital ortam sunulduğundan birçok risk ortadan kalkar. Akıllı sözleşmeler, envanter yönetimi ve ödemelerin ve görevlerin otomasyonu için de kullanılabilir.
4- Finansal Süreçlerde Akıllı Sözleşme Kullanımı
Akıllı sözleşmeler, geleneksel finansal hizmetlerin çeşitli şekillerde dönüştürülmesine yardımcı olur. Sözgelimi, Sigorta taleplerinde hata kontrolü, yönlendirme ve diğer şeyler uygun bulunursa ödemeleri kullanıcıya aktarırlar.
Akıllı sözleşmeler, defter tutma için kritik araçlar içerir ve muhasebe kayıtlarına sızma olasılığını ortadan kaldırır. Ayrıca hissedarların şeffaf bir şekilde karar alma süreçlerine katılmalarını sağlar. Bunun dışında, ticari mutabakat tutarları hesaplandıktan sonra fonların transfer edildiği ticaret takası gibi işlemlerde de bizlere yardımcı olurlar.
En Popüler Akıllı Sözleşme Platformları Nelerdir?
Şu anda, Ethereum en popüler akıllı sözleşme platformudur. Diğer platformlar arasında Binance Smart Chain, Avalanche, Solana ve TRON sayılabilir.
Akıllı Sözleşme Blockchain Teknolojisi
Akıllı sözleşmeler, alıcı ve satıcı arasında önceden belirlenmiş koşullar altında çalışan ve bir blok zincirinde depolanan programlardır. Kendi kendini yürütürler. Kod ve içerdiği anlaşmalar, dağıtılmış, merkezi olmayan(decentraland) bir blok zinciri ağında bulunur. Ayrıca, koşullar karşılandığında bir sonraki eylemi tetikleyerek, iş akışını da otomatikleştirebilirler. İşlemler izlenebilir ve geri alınamaz.
Akıllı Kontratlar Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Akıllı Sözleşme Nedir?
Yukarda da değindiğim gibi, bir “akıllı sözleşmeyi”, “akıllı” yapan şey, bir avukat tarafından kağıt üzerinde hazırlanan bir sözleşme değil, bir Ethereum blok zinciri üzerinde çalışan bir kod olmasıdır.
Akıllı sözleşmeler, önceden belirlenmiş koşullar karşılandığında çalışan ve bir blok zincirinde depolanan programlardır. Genellikle bir anlaşmanın yürütülmesini otomatikleştirmek için kullanılırlar, böylece tüm katılımcılar herhangi bir aracının katılımı veya zaman kaybı olmaksızın sonuçtan hemen emin olabilir.
Kriptoda Akıllı Sözleşme Nedir?
Bir “akıllı sözleşme”, basitçe Ethereum blok zincirinde çalışan bir programdır. Ethereum blok zincirinde belirli bir adreste bulunan bir kod (işlevleri) ve veri (durumu) koleksiyonudur. Tek bir kullanıcı tarafından kontrol edilmezler, bunun yerine ağa dağıtılırlar ve programlandığı gibi çalışırlar. Kullanıcı hesapları daha sonra akıllı sözleşmeyle etkileşime girebilir. Akıllı sözleşmeler, normal bir sözleşme gibi kurallar tanımlayabilir ve bunları kod aracılığıyla otomatik olarak uygulayabilir. Akıllı sözleşmeler varsayılan olarak silinemez ve yapılanetkileşimler geri alınamaz.
Akıllı Sözleşme ile Akıllı Kontrat Aynı Şey Mi?
Evet, akıllı sözleşme ve akıllı kontrat aynı şeydir. Sonuç olarak akıllı sözleşme veya kontrat, bir sözleşme veya anlaşma içinde yazılı olan yasal sürecin ve eylemlerin otomatik olarak yürütülmesi, kontrol edilmesi veya belgelenmesi amaçlı bir bilgisayar programı veya işlem protokolüdür.
